Różnego rodzaju zaburzenia hormonalne i ginekologiczne dotykają spory odsetek kobiet, niezależnie od ich wieku, nierzadko utrudniając im codzienne funkcjonowanie, wpływając na płodność, a także ogólną jakość życia. Do jednych z najczęściej obecnie diagnozowanych schorzeń tej grupy należą PCOS, czyli zespół policystycznych jajników oraz endometrioza. Mimo że są to odrębne choroby, to mogą mieć podobne objawy, co czasami utrudnia ich rozpoznanie. Co warto wiedzieć na ich temat, a także jak można je zdiagnozować i leczyć? Podpowiadamy.
Czym jest PCOS?
PCOS to zespół policystycznych jajników obejmujący szereg zaburzeń hormonalnych prowadzących do braku owulacji. Zazwyczaj występuje u kobiet w wieku reprodukcyjnym i szacuje się, że może dotykać nawet 15% pań. Charakteryzuje się on nieregularnymi cyklami menstruacyjnymi, nadmiernym poziomem androgenów, czyli męskich hormonów, a także obecnością licznych, drobnych pęcherzyków na jajnikach, które widoczne są w badaniu USG.
PCOS jest obecnie jedną z najczęstszych przyczyn niepłodności u kobiet. Jednym z problemów, który może towarzyszyć temu schorzeniu, jest insulinooporność. Nierzadko pogarsza ona przebieg choroby, zwiększając produkcję androgenów. Nieleczona choroba prowadzi do licznych powikłań związanych z pojawieniem się zaburzeń metabolicznych pod postacią zachwiania równowagi węglowodanowej i lipidowej. Dlatego też rozwijający się zespół policystycznych jajników zwiększa ryzyko rozwinięcia się cukrzycy typu drugiego, chorób układu krążenia, nowotworów błony śluzowej macicy czy zespołu metabolicznego.
Czym jest endometrioza?
Endometrioza to przewlekła choroba narządów płciowych u kobiet, która charakteryzuje się obecnością komórek błony śluzowej trzonu macicy, czyli endometrium poza jamą macicy. W przebiegu tego schorzenia tkanka ta rośnie poza jamą macicy, na przykład w jajowodach, jajnikach, a nawet jelitach czy pęcherzu moczowym. Reaguje ona na zmiany hormonalne podczas cyklu menstruacyjnego, co prowadzi do przewlekłych stanów zapalnych, bólu czy bliznowacenia. W procesie tym dochodzi również do wewnętrznych krwawień, rozwoju guzków zapalnych czy zrostów i zmian stosunków anatomicznych narządów w miednicy mniejszej.
Jest to dość tajemnicza choroba, ponieważ do tej pory nie ustalono jej przyczyny. Sądzi się jednak, że podstawowym mechanizmem powstawania ognisk endometriozy jest wsteczne miesiączkowanie, czyli przedostawanie się krwi miesiączkowej przez jajowody do jamy otrzewnej. Schorzenie to dotyka nawet 6-10% kobiet w wieku rozrodczym i może przyczyniać się do problemów z zajściem w ciążę.
PCOS i endometrioza – podobieństwa i różnice
Mimo że PCOS i endometrioza to dwa różne schorzenia, to mogą występować u jednej kobiety. Obie te choroby wpływają na gospodarkę hormonalną i mogą prowadzić do problemów z płodnością. Różnią się jednak mechanizmem powstawania, objawami i sposobem leczenia. Wśród podobieństw między tymi dwoma jednostkami chorobowymi wymienia się problemy z płodnością, nieregularne cykle menstruacyjne oraz ból miednicy (mimo że w PCOS występuje on rzadziej). Różnice zaś dotyczą przede wszystkim dominujących objawów. W PCOS są to zaburzenia hormonalne, takie jak nadmiar androgenów czy insulinooporność. W endometriozie z kolei przewlekłe stany zapalne oraz silny ból.
Jakie są objawy PCOS?
Zespół policystycznych jajników może u każdej kobiety objawiać się nieco inaczej. Do podstawowych objawów tego schorzenia zalicza się jednak:
- nieregularne miesiączki – czyli częste lub rzadkie, a więc występujące w odstępach mniejszych niż 21 plus 35 dni ;
- nagłe zaprzestanie miesiączkowania w wieku przedmenopauzalnym – czyli wtórny brak miesiączki;
- problemy z zajściem w ciążę;
- nadmierne owłosienie, czyli hirscytyzm, pojawiające się w miejscach typowych dla mężczyzn, a więc w okolicach twarzy, brodawek sutkowych, pachwin czy pleców;
- trądzik i przetłuszczającą się skóra głowy i włosów;
- przyrost masy ciała i trudności w utrzymaniu prawidłowej wagi;
- łysienie typu męskiego – w postaci tak zwanych zakoli;
- ciemne przebarwienia skóry.
Wszystkie wyżej wymienione objawy powinny skłonić nas do podjęcia diagnostyki w kierunku PCOS. U części kobiet z zespołem policystycznych jajników występuje również insulinooporność. Zazwyczaj jednak skorelowana jest ona z wyższą masą ciała, a więc nadwagą lub otyłością. Wówczas obserwuje się otyłość typu androidalnego, czyli taką, w której tkanka tłuszczowa lokalizuje się głównie w okolicach brzucha. Jednak również szczupłe osoby nierzadko cierpią są na na zaburzenia związane z PCOS.
Objawy endometriozy
Do podstawowych objawów endometriozy zalicza się ból zlokalizowany w miednicy małej. Jest to najczęstsza dolegliwość, na którą skarżą się kobiety zmagające się z endometriozą. Do pozostałych objawów zalicza się:
- bolesne miesiączkowanie;
- dyspareunia – czyli bolesne stosunki płciowe;
- ból w czasie oddawania moczu i stolca;
- bóle brzucha i w krzyżu;
- przewlekły ból miednicy;
- bóle miednicy niezwiązane z miesiączką;
- silne bóle menstruacyjne, które nasilają się z czasem.
Wśród pozostałych objawów, które mogą towarzyszyć endometriozie, wymienia się te pochodzące z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, a więc wzdęcia, biegunki, zaparcia, parcie naglące, częstomocz. W bardzo rzadkich przypadkach endometriozy może dochodzić też do okresowych duszności czy krwioplucia. Rzadko występuje też cykliczny ból kończyny dolnej o charakterze rwy kulszowej.
Diagnostyka zespołu policystycznych jajników
Jeżeli zauważymy u siebie niepokojące objawy, które mogłyby sugerować wystąpienie PCOS, powinniśmy jak najszybciej udać się do ginekologa lub ginekologa-endokrynologa. To specjalista podejmie odpowiednie działania mające na celu zdiagnozować taką chorobę. Diagnostyka PCOS opiera się o kryteriach rotterdamowskich, z których należy spełnić co najmniej dwa. Zalicza się do nich:
- nieregularne cykle menstruacyjne lub brak owulacji;
- hiperandrogenizm kliniczny (na przykład trądzik, hirsutyzm) lub biochemiczny (wysoki poziom androgenów w badaniach);
- policystyczne jajniki w badaniu USG, czyli liczne, małe pęcherzyki.
Dodatkowo wykonuje się badania hormonalne takie jak FSH, testosteron, prolaktynę i ocenę insulinooporności, a więc wskaźnik HOMA-IR, czyli stosunek glukozy do insuliny. Często kobiety dowiadują się o PCOS dopiero przy okazji problemów z zajściem w ciążę.
Diagnostyka endometriozy
Endometrioza rozpoznawana jest na podstawie kilku różnych kryteriów. Często jednak rozpoznanie to jest trudne i diagnostyka trwa nawet kilka lat. Obejmuje ona przede wszystkim wywiad medyczny i oceny objawów oraz badanie ginekologiczne, podczas którego lekarz ocenia pozycję wielkość i ruchomość macicy i przydatków. Badania obrazowe takie jak USG przezpochwowe są pomocne w wykryciu torbieli endometrialnych.
Ewentualnie wśród badań obrazowych, które wykonuje się w diagnostyce endometriozy, wymienia się też rezonans magnetyczny. Zazwyczaj jednak stosowany jest dopiero w bardziej zaawansowanych przypadkach. Złotym standardem w diagnostyce endometriozy jest obecnie laparoskopia diagnostyczna, która umożliwia jednoczesne usunięcie ognisk endometrialnych.
Leczenie PCOS
Leczenie PCOS zależy od objawów, a także planów dotyczących macierzyństwa kobiety. Zawsze powinno być ono jednak ustalone przez specjalistę. Zaleca się, aby zaburzenie to było leczone interdyscyplinarnie, a więc aby pacjentka, która choruje na zespół policystycznych jajników, była podstawą opieką lekarza rodzinnego, który będzie monitorował jej ogólny stan zdrowia i ewentualne pojawienie się zmian metabolicznych, a także przez ginekologa i w razie konieczności dietetyka klinicznego. W przypadku osób otyłych wskazana jest wizyta u dietetyka, który dobierze odpowiedni jadłospis, zazwyczaj z niskim indeksem glikemicznym i przeciwzapalny.
W PCOS ważna jest zmiana stylu życia. Redukcja masy ciała poprawia regularność cykli i owulację, zmniejsza też insulinooporność, która często towarzyszy temu schorzeniu. Najlepiej wówczas wybrać dietę niskowęglowodanową z niskim indeksem i ładunkiem glikemicznym i rozpocząć regularną aktywność fizyczną. Lekarze mogą zaproponować pacjentce także farmakoterapię.
Najczęściej wykorzystuje się tu antykoncepcję hormonalną, która reguluje cykle i zmniejsza objawy hiperandrogenizmu lub leki stymulujące owulację. Te jednak proponowane są kobietą starającą się o ciążę. W przypadku zaawansowanej insulinooporności współistniejącej z PCOS można wdrożyć leki przeciwcukrzycowe, które poprawiają wrażliwość na insulinę. Rzadko stosowana jest laparoskopia jajników w celu przywrócenia owulacji.
Leczenie endometriozy
Leczenie endometriozy zależy od nasilenia objawów i planów reprodukcyjnych pacjentki. Lekarz może zaproponować zarówno metody farmakologiczne, chirurgiczne, jak i skojarzone. Wśród farmakoterapii wymienia się leki przeciwbólowe, które łagodzą ból, a także hormonalne terapie takie jak antykoncepcję hormonalną analogi GnRH, które hamują produkcję estrogenów, co zmniejsza ogniska endometrialne, czy progestegeny.
Leczenie chirurgiczne obejmuje z kolei laparoskopię w celu usunięcia ognisk endometriozy torbieli czy zrostów. Taki zabieg może też poprawić płodność u kobiet, które starały się o ciążę. Ważnym elementem leczenia endometriozy jest również wsparcie psychologiczne, ponieważ przewlekły ból i problemy z płodnością mogą wpływać na zdrowie psychiczne kobiety.
PCOS i endometrioza to schorzenia, które mogą znacznie wpływać na jakość życia kobiet. Jednak wczesna diagnoza i wdrożenie odpowiedniego leczenia oraz zmiana stylu życia, mogą przyczynić się do złagodzenia objawów, poprawy jakość życia i zwiększenia szans na ciążę. Jeśli więc zauważymy u siebie objawy któregoś z tych schorzeń, powinniśmy jak najszybciej skonsultować się z ginekologiem i przeprowadzić odpowiednie badania.